ادامه دفاعیه شیطان

 گیاه: غذای روح و مطلوب آفریدگان نیک است .

استخوان: یعنی آن چه مطلوب نفس است.

رفتن در بحر جان: سیر به سوی خدا و معنویت است.

هر دو به یک کار اندراند: یعنی مشیّت حق را اجرا می‏کنند.

از درد را: از روى درد.

 ( 2690) قهر و لطف با هم جمع شده و از این دو در جهان خیر و شر بوجود آمد.( 2691) تو گیاه و استخوان یا قوت جان و قوت نفس را به آنها عرضه کن‏. ( 2692) اگر غذاى نفس را استقبال کند پست است و اگر غذاى جان را بخواهد سرور و بزرگ است‏.‏ ( 2693) اگر خدمت تن کند خر است و اگر بدریاى جان رود گوهر بدست آورد. ( 2694) اگر چه این دو یکى خیر و دیگرى شر است ولى اینها هر دو یک کار مى‏کنند و خودشان را مى‏نمایند. ( 2695) چنان که انبیا طاعات را عرضه مى‏کنند و دشمنانشان شهوات را. ( 2696) من نیک را چسان مى‏توانم بد کنم من که خدا نیستم من دعوت مى‏کنم و خالق آنها نمى‏باشم‏.

آفریدگان جلوهْ قهر الهی و لطف الهی‌اند. موسی و فرعون هر دو جلوهْ حق‌اند. شیطان می‏گوید: من خدا نیستم که بتوانم نیک را به بد تبدیل کنم. «من داعیم» و به بدی می‏خوانم و کسی که زمینه دارد دعوت مرا پاسخ می‏دهد و من نشان دهنده فطرت آنها هستم؛

غَمّاز: در لغت به معنى سخن چین و نمّام است. لیکن به معنى منعکس کننده و شفاف نیز آمده است:

          آینه‏ات دانى چرا غمّاز نیست             ز آن که زنگار از رُخش ممتاز نیست‏

34/ د / 1

اهل: در خور، سزاوار.

پُشک: پشکل.

          گفت جایش را بروب از سنگ و پُشک             ور بود تَر ریز بر وى خاکِ خشک‏

214 / د /2

مُشک از پُشک رهیدن: کنایه از سره از ناسره پدید شدن، سعید از شقى شناخته شدن.

( 2697) من آئینه زشت و زیبا هستم و پروردگار نیستم که بتوانم زیبا را زشت کنم‏ . ( 2698) آن هندو به آیینه نگریسته خود را دید و از خشم آئینه را انداخت که این آئینه آدم را سیه رو نشان مى‏دهد . ( 2699) آئینه گفت گناه از من نیست به آن کس اعتراض کن که مرا صیقلى کرده‏ . ( 2700) اوست که مرا غمازى داده و راستگو نموده تا زشت را زشت گفته و زیبا را زیبا نشان دهم‏ . ( 2701) من گواهم گواه را بزندان نمى‏برند خدا گواه است که من مستحق زندان نیستم‏ . ( 2702) هر کجا نهال میوه دارى ببینم دایه وار از آن پرستارى مى‏کنم‏. ( 2703) و هر درخت تلخ و خشک ببینم قطع مى‏کنم تا مشگ از پشگ رهایى یابد و تلخ از شیرین جدا شود.

مولانا از زبان ابلیس می گوید: من در راهنمایى یا گمراهى مردمان دخالتى ندارم. بلکه با وسوسه خود درون آنان را آشکار مى‏سازم. باغبان درختى را پیوند مى‏زند تا میوه تلخ آن شیرین گردد، و درختى را که خشک است یا در خور پیوند نیست مى‏برد.

          خواجه تا شانیم امّا تیشه‏ات                   مى‏شکافد شاخ را در بیشه‏ات‏

          باز شاخى را مُوَصَّل مى‏کند                    شاخِ دیگر را معطّل مى‏کند

          شاخ را بر تیشه دستى هست؟ نى             هیچ شاخ از دستِ تیشه جَست؟ نى‏

2458- 2456/ د / 1

همانگونه که اشاره شد دفاعیهْ شیطان ادامه دارد ومی‏گوید: من خدا نیستم که بتوانم نیک را به بد تبدیل کنم. آری کسی که زمینه دارد دعوت مرا پاسخ می‏دهد و من نشان دهنده فطرت آنها هستم؛ مثلاً هندو که ذاتاً چهرهْ سیاهی دارد از روی غم و اندوه آیینه را خرد می‏کند و می‏گوید: این آیینه، مرا سیاه نشان می‏دهد. غمّاز بودن آیینه این است که چیزی را که در می‏یابد به همه می‏گوید. خداوند مرا آیینه قرار داده است تا بگویم زشت و زیبا کیست. من باغبانی دل‌سوز به پرورش نهال‌های میوه‌دار می‏پردازم. وقتی به سراغ صالحان می‏روم، آنان از شر من به خدا پناه می‏برند و همین امر باعث می‏شود تا مرتبهْ قرب و تَوَکّلشان بالا رود. پس من رشد دهندهْ اهل صلاح هستم؛ وقتی با طالحان روبه‌‌رو می‏شوم و ایشان را عاری از کمال و معنویت می‏بینم با تیغ مکر و حیله، تباهشان می‏کنم تا میان اهل صلاح که درونی مثل مشک دلاویز دارند از طالحان که روح و روانی متعفن دارند جدایی و فرق نهم. پس من وسیلهْ امتحان خلق الله هستم.